ΤΟΥ ΚΛΗΜΗ ΜΑΣΤΟΡΙΔΗ PhD, FISTD, FIP3*
Πέρασε ήδη αρκετός καιρός από τότε που ξεκινήσαμε να “μένουμε σπίτι”, δίνοντας τη μάχη με τον Covid-19 και τους εαυτούς μας, εκτός των άλλων. Στη διάρκεια των ημερών αυτών διαβάσαμε κι ακούσαμε πολλά και κάναμε άλλα τόσα, ίσως με τρόπο που δεν θα μπορούσαμε καν να διανοηθούμε κάτω από συνθήκες κανονικότητας, για να χρησιμοποιήσω μια λέξη της μόδας. Όπως σε όλες τις μάχες, έτσι και στα πεδία αυτής που ζούμε –και που θα συνεχίσουμε, άγνωστο ως πότε, να βιώνουμε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο– υπάρχουν κάποιοι που διακρίνονται. Για παράδειγμα, κανείς δεν πρόκειται ν’ αμφισβητήσει τη συμβολή του νοσηλευτικού προσωπικού ή των ανθρώπων που εργάζονται στην καθαριότητα και την τροφοδοσία.
Αναμφισβήτητα δεδομένη είναι η ανάγκη κάθε ανθρώπου να ξεχωρίσει, ακόμα και σε καιρούς “κοινωνικής απόστασης” εντός ή εκτός του διαδικτυακού περίγυρου. Στη διάρκεια των τριών τελευταίων μηνών ήμουν παρών σε πολλές περιπτώσεις όπου διάφοροι επιδίδονταν σε μια εναγώνια προσπάθεια –κάποιες φορές με αίολα επιχειρήματα– να αποδείξουν τη χρησιμότητα της επιστήμης, της τέχνης ή του επαγγέλματός τους, στον καιρό της πανδημίας, μεταδίδοντας το μήνυμα ότι χωρίς αυτούς πολύ πιθανόν ο κόσμος να έπαυε να γυρίζει!
Πόρρω απέχοντας από λογικές όπως η παραπάνω, στις συζητήσεις με τους φοιτητές και τις φοιτήτριές μου για την τυπογραφία και το graphic design οφείλω να εξηγώ την κοινωνική σημασία και τον (εκ)παιδευτικό τους ρόλο – ιδιαίτερα σε συνθήκες κρίσης, όπως οι σημερινές. Αναφέρομαι στη σημασία του graphic design ως μέρους ενός εντυπωσιακά ευρέος πεδίου (design), οι διεργασίες στο πλαίσιο του οποίου στοχεύουν στην επίλυση καθημερινών προβλημάτων, αλληλεπιδρούν με τις κοινωνίες και το περιβάλλον, καθορίζουν συμπεριφορές και, εν ολίγοις, αποτελούν καθρέφτη του πολιτισμού. Ως ελάχιστο παράδειγμα θα μπορούσαμε να επικαλεστούμε τις εκατοντάδες, υψηλού επιπέδου νέες εφαρμογές, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προέκυψαν από το χώρο που έχει στον πυρήνα του τη δημιουργικότητα και που συνηθίζουμε να αποκαλούμε “δημιουργικές βιομηχανίες”. Αμέσως μετά την εξάπλωση του Covid-19, άνθρωποι που ανήκουν σε αυτόν το χώρο, ο καθένας από το πόστο του, μπήκαν στη μάχη· η αρχιτεκτονική (ΜΕΘ), ο βιομηχανικός σχεδιασμός (εξειδικευμένες ιατρικές συσκευές) και η εκδοτική (ανοιχτή πρόσβαση σε έγκυρες επιστημονικές πληροφορίες για την πανδημία) συνεχίζουν να προσφέρουν σημαντική βοήθεια στην αντιμετώπιση της απειλής.
Στο πλαίσιο αυτό, δεν πρέπει να υποτιμάται ο ρόλος του graphic design (ή της γραφικής οπτικής επικοινωνίας). Ό,τι προσλαμβάνεται μέσω των οφθαλμών μας, μεταδίδει κάποιο μήνυμα και είναι σε έντυπη μορφή εμπίπτει στο χώρο της γραφικής οπτικής επικοινωνίας και έχει οργανωθεί ύστερα από συνειδητές αποφάσεις της δημιουργού. Μπορεί να είναι ερασιτεχνικής μορφής (μια λίστα για ψώνια) ή επαγγελματικού επιπέδου (ένα ενημερωτικό γράφημα για την εξέλιξη της πανδημίας στην Κύπρο). Επίσης, η “έντυπη μορφή” μπορεί να αφορά σε ετερόφωτες επιφάνειες (όπως το χαρτί ή ένας τοίχος) ή αυτόφωτες (όπως η οθόνη του υπολογιστή ή του κινητού μας). Όπως και να ‘χει, γεγονός παραμένει ότι το υλικό στο χαρτί ή στην οθόνη απαιτεί σχεδιασμό και ότι βασικούς πυλώνες του υλικού αυτού συνιστούν διαχρονικά το κείμενο και η εικόνα. Αν οι πολίτες θεωρούν εύληπτες και ευανάγνωστες τις πληροφορίες για τον Covid-19 στις ηλεκτρονικές σελίδες του Υπουργείου Υγείας, τότε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η υπεύθυνη σχεδιασμού επιτέλεσε με επιτυχία το βασικό της έργο. Για να έχουμε, όμως, μια ολοκληρωμένη σχεδιαστική εφαρμογή, οι σελίδες αυτές εκτός του ότι επικοινωνούν θα πρέπει να είναι και αισθητικά άρτιες.
Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πληθώρα παραδειγμάτων όπως το παραπάνω, καθώς και μεγάλο αριθμό μέσων (εφημερίδες, websites, τηλεόραση, περιοδικά) και εφαρμογών υλικού (κείμενο, εικόνες ή συνδυασμός των δύο, στατικά ή κινούμενα κ.ά.). Ένας τρόπος για να αξιολογήσουμε το επίπεδό τους είναι να τα συγκρίνουμε ποιοτικά με αντίστοιχα παραδείγματα του εξωτερικού. Θεωρώ ηλίου φαεινότερον ότι οι λέξεις “αξιολόγηση”, “ποιότητα”, “σύγκριση” παραπέμπουν κατευθείαν στην εκπαίδευση.
Αρκετές φορές στο παρελθόν δημοσιοποίησα τις απόψεις μου για την εκπαίδευση στο πεδίο του σχεδιασμού της γραφικής επικοινωνίας, τις ελλείψεις, τη χρησιμότητα των συνεργασιών ανάμεσα στα ιδρύματα, τις επαγγελματικές ενώσεις και τους κρατικούς φορείς, καθώς και τη στήριξη των προσπαθειών για ανάπτυξη σύγχρονων και καινοτόμων εργαλείων μάθησης σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Όπως ισχύει σε πολλές άλλες περιπτώσεις, θα μπορούσαμε κι εμείς να προσεγγίσουμε την μετά–Covid πραγματικότητα ως μια πρόκληση στο χώρο της εκπαίδευσης στη γραφιστική αλλά και γενικότερα στο design. Την ίδια στιγμή που συζητούνται άκριτα και επιφανειακά διάφορες απόψεις περί online διδασκαλίας εργαστηριακών μαθημάτων που έχουν ως βάση την απτική εμπειρία, η καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη αλλάζει με γοργούς ρυθμούς. Θα ήταν τουλάχιστον αφελές να θεωρήσουμε ότι τα μοντέλα εκπαίδευσης θα παραμείνουν ως έχουν, όταν η κατάρρευση των σημερινών δομών των εκπαιδευτικών βιομηχανιών της Αμερικής και της Αγγλίας μοιάζει αναπόφευκτη. Οι προκλήσεις είναι τεράστιες και απαιτούν άμεσες, δραστικές και καινοτόμες προσεγγίσεις από τους εκπαιδευτικούς οργανισμούς – μαζί με τη συμμετοχή και στήριξη των επίσημων κρατικών φορέων. Όσο για το χώρο του design, το ατού για να τις αντιμετωπίσουμε –όσο κι αν μοιάζει οξύμωρο– θεωρώ ότι παραμένει η παραδοσιακή μας αρχή: “στους φοιτητές μας διδάσκουμε με ποιον τρόπο να σκέφτονται και όχι τι να σκέφτονται”.
*Καθηγητής Τυπογραφίας και Γραφικής Επικοινωνίας
Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
